امام حسین و موازنه ی منفی

موازنه ی منفی، نظریه یی است که الهام بخش نهضت های رهایی بخشی مانند نهضت گاندی، مصدق و مارتین لوترکنیگ شد. نکته یی که توجه من را همیشه به خود جلب کرده این است که هم گاندی و هم مصدق، از امام حسین (ع) بعنوان یکی از آموزگاران موازنه ی منفی نام برده اند. و از خودم می پرسم وقتی گاندی هندو می تواند از امام ما شیعیان چنین چیزی بیاموزد که سرنوشت جهان را عوض کند و به عصر استعمار در تاریخ پایان بدهد، چرا خود ما شاگردهای تنبل و رفوزه یی هستیم؟

موازنه ی منفی در یک کلام یعنی این که بین دو تا "زور" نباید موازنه ی قوا کرد. آنچه می تواند به جنگ زور برود، یک زور دیگر نیست، بلکه "آزادی" است. همان طور که لوترکینگ می گوید: "با تاریکی نمی توان به جنگ تاریکی رفت، اما با نور می توان".
موازنه ی منفی می گوید که آزادی، حقیقت دارد. قدرت حقیقت در خودش است، چون از خودش هستی دارد. بنابراین برای صیانت از خودش نیازی به قدرت بیرونی (=زور) ندارد. برای پیروزی، کافی است که روی حقیقت استقامت کنی. اما دروغ، برعکس است. یعنی چون از خودش هستی ندارد، نمی تواند به خودش متکی باشد. در طول تاریخ، هیچ کس بدون توسل به زور نتوانسته بر روی یک دروغ مقاومت کند . پس بطور خلاصه: آزادی=حقیقت و زور=دروغ.

گاندی هم نام این مکتب را "ساتیاگراها" گذاشته که به زبان سانسکریت یعنی: قدرتی که از ایستادن بر روی حقیقت آزاد می شود. با نگاهی به مبارزات گاندی برای آزادی هند، بهتر می توانیم معنای این حرف را درک کنیم. گاندی وارد تضاد و کینه و زورآزمایی با انگلیسی ها نشد. بلکه روی مرزهای حقانیت خودش می ایستاد و رنج ایستادن بر حقیقت را هم خودش بر دوش می کشید و بر دشمن تحمیل نمی کرد. زیرا معتقد بود که ایستادگی بر روی حقیقت کافی است و هیچ زوری لازم نیست. معتقد بود که قدرت حقیقت از هر قدرتی بالاتر است؛ و تاریخ با شگفتی گواهی داد که حق با او بود. چون بدون شلیک حتا یک گلوله، توانست امپراطوری تا بن دندان مسلح انگلیس را به زانو در آورد.

و برای من خیلی جالب است وقتی می بینم تمام اینها را در نهضت حسین بن علی هم بی کم و کاست می توانیم ببینیم. ولی شیعیان کمتر به آن دقت می کنند و بیشتر درگیر ذکر مصیبت و اینها هستند. ما شیعیان به جای درس آموختن از امام عزتمند و پیروز خود، که خون را بر شمشیر (حقیقت را بر زور) پیروز کرد، سعی می کنیم با گریه و زاری او را شکست خورده جلوه بدهیم!

من فکر می کنم کل فلسفه ی موازنه ی منفی در وصیت امام حسین به برادرش محمد حنفیه به خوبی تشریح شده است:

"انی لم اخرج اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت الطلب الاصلاح فی امت جدی. ارید ان امر بالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیره جدی و ابی علی بن ابی طالب فمن قبلنی بقول الحق، فالله اولی بالحق. و من رد علی هذا، اصبراو حتی یقضی الله بینی و بین القوم بالحق و هو خیر الحاکمین

من به خاطر آسایش و کسب جاه یا برانگیختن آتش فساد و جنگ از مدینه بیرون نمی روم بلکه در طلب اصلاح امت جد خویش به این کار دست می زنم. من به شیوه ی جدم و پدرم علی فرزند ابی طالب، خلق را به نیکوکاری دعوت خواهم کرد و از بدی ها باز خواهم داشت. پس هر کس مرا پذیرفت به قبول حق، خدای بالاتر است به حق. و هر کس رد کند مرا بر آن، آنقدر پایداری می کنم تا خداوند بین من و آن قوم داوری کند که او بهترین حکم کنندگان است".

مشی ترسیم شده توسط امام این است که بدون درگیر شدن با هیچ کس دعوت به حق کنیم. هر کس قبول کرد که فبها. هر کس هم قبول نکرد، نباید وارد درگیری و زورآزمایی بشویم بلکه روی حق آنقدر پایداری و استقامت می کنیم تا سرانجام دروغ در برابر شعله حقیقت آب شود. اگر ما تاریخ نهضت حسین را بررسی کنیم می بینیم که به طرز حیرت انگیزی تا آخر به این مشی وفادار ماند. او علیه یزید هیچ اقدامی انجام نمی دهد. فقط از بیعت با یزید سر باز می زند. آن هم نه با پرخاشگری. در خانه ی ولید بن عتبه حاکم مدینه، اول محترمانه بهانه می آورد و می گوید "حالا وقت برای بیعت زیاد است". بعد که اصرار مروان را می بیند محکم تر سخن می گوید و جلمه ی معروف "علی الاسلام السلام (بر اسلام بدرود)" را بر زبان می آورد. و هر چه می گذرد پاسخ هایش کوبنده تر می شوند. مثلا در پاسخ به نصحیت های محمد حنفیه می گوید: "و الله لولم یکن فی الدنیا ملجاء و لا مأوی لما بایعت یزید بن معاویه: به خدا اگر در تمام دنیا هیچ مأمن و پناهگای نداشته باشم، باز هم با یزید پسر معاویه بیعت نخواهم کرد". و این حرف خود را روزی که در کربلا در محاصره ی کامل بود ثابت کرد. وقتی که که نامه ی ابن زیاد را (که برای آخرین بار از امام خواسته بود که با یزید بیعت کند) با اعتماد به نفس بر زمین پرتاب کرد و گفت: نامه ی ابن زیاد نزد من جواب ندارد. چون اون مستحق عذاب است!

از منظر موازنه ی منفی، من واقعا هیچ ایرادی نتوانستم در مشی امام حسین پیدا کنم. حتا زمانی که سربازانش در کربلا به او می گویند "تا سپاه کمکی نرسیده به حر حمله کن" قبول نمی کند و می گوید من جنگ را شروع نمی کنم تا زمانی که حجت بر همه تمام شود و مرز حقیقت و دروغ کاملا واضح گردد. نکته همین جاست که امام از ابتدا تا انتها هرگز وارد تضاد و زورآزمایی نمی شود. بلکه روی مرزهای حقانیت خودش می ایستد و می گوید: "من حق دارم با یزید بیعت نکنم. چون یزید ستمگر و فاسد است. و هرگز ترس از مشکلات و رنجها و خطرات هم باعث نخواهد شد که از حق خودم کوتاه بیایم". و آنقدر روی این حقیقت استقامت می کند تا یزید خودش مجبور شود بیاید و درگیری را شروع کند. و به محض این که درگیری شروع بشود، حسین پیروز است. زیرا زورمدار نهایت کاری که می تواند بکند این است که ما را بکشد، اما علیه حقیقت، علیه سرشاری زندگی، علیه دوست داشتن و امید و شور، هیچ کاری نمی تواند بکند.